• deklinacja, koniugacja I
• ja
• ty
• grzecznosc I
• grzecznosc II: o- i go-
• jezyk japonskich kobiet i mezczyzn
• sufiksy
• czlonkowie rodziny
• deklinacja/partykula
• prosze i dziekuje
• japonskie nazwy i imiona

Deklinacja, koniugacja I

Jezyk japonski nie zna "plci gramatyczej", nie ma zadnych rodzajnikow - ani okreslonych, ani nieokreslonych,
jakie istnieja w wielu jezykach europejskich. Podzial na liczbe pojedyncza i mnoga wystepuje zarowno przy rzeczownikach, jak i przy czasownikach. Czasowniki nie odmieniaja sie przez osoby, ale wedlug czegos takiego jak "tryby potwierdzenia i zaprzeczenia", terazniejszosc - przeszlosc, grzecznosc oraz formy analogiczne czasownikom modalnym i tryby rozkazujace uporzadkowane w zaleznosci od PL. Formy czasu przyszlego czasownika jako takiej nie ma, mozna budowac cos podobnego do niej.

Ja

Rzecza bardzo ciekawa w jezyku japonskim jest to, ze istnieje wiele mozliwosci powiedzenia "ja". Poczatkujacy uczy sie najpierw watashi, normalne grzeczne "ja". Super ugrzecznione jest "watakushi". Tak np. mowi o sobie ksiezniczka Aeka z Tenchi Muyo! :) Starsi mezczyzni mowia "washi", dziewczyny i kobiety - "atashi", czasami tez "uch"i (to znaczy wlasciwie "dom"). Sportowcy i zolnierze nazywaja sie "jibun". Potocznie mozna powiedziec "ore". Inne mozliwosci to "kono + imie wlasne" ("kono" znaczy "ten, ta to"). Popularne jest takze potoczne "boku".
W dialektach znajdziemy dalsze alternatywy powiedzenia "ja"...

Ty

Tak jak istnieje wiele "ja", na wiele roznych sposobow mowia Japonczycy "ty". W wiekszosci sytuacjinajlepiej jest powiedziec imie-san (jesli sie zna imie danej osoby, rzecz jasna). Poza tym mowi sie anata. Bardzo niegrzecznie jest kisama. Dalej mamy:anta, kimi, omae itd. Tych slow nalezy jednak uzywac tylko wtedy, kiedy sie dokladnie wie, co sie mowi (czyli jako poczatkujacy na pewno nie).

Grzecznosc I - czasowniki

Jak ju z we wprowadzeniu wspomnialam, istnieja (uogolniajac) 4 stopnie grzecznosciowe, z ktorych PL2 i PL3 tworzone sa poprzez koniugacje czasownika, inne poprzez specjalne slowa. Ten czterostopniowy podzial jest duzym uproszczeniem, poniewaz sama juz "grzecznosc" dzieli sie na dwa aspekty: traktowanie rozmowcy
z szacunkiem i cos z rodzaju sluzalczosci wobec niego. Idac za tym, uzywa sie nie tylko roznych PL, ale takze
slow i zwrotow.

Poza tym mowi sie inaczej w zaleznosci od roznych czynnikow: np. czy jest to mowa potoczna czy oficjalna, czy istnieje roznica pomiedzy rozmowcami, a jesli tak to jaka (istnieje wiele "dac" czy "dostawac", ktorych uzywa sie
w zaleznosci od tego do kogo sie mowi - stosunek spoleczny pomiedzy mowiacym a sluchajacym). Roznia sie takze od siebie jezyk pisany i mowiony.

Np.:" taberu". W tej formie - nazwanej forma podstawowa - znajdziemy slowo w slowniku: "jesc", ale w japonskim nie ma w zasadzie bezokolicznikow. Tak wiec "taberu" zanczy :"ja jem; ty jesz; on, ona, on je; my jemy; wy jecie; oni jedza" (PL2). Forma grzecznosciowa od "taberu" brzmi "tabemasu" co znaczy "ja jem; ty jesz; on, ona, ono je; my jemy, wy jecie; oni jedza" (PL3 ). "Meshiagaru" takze znaczy "ja jem.... ", jest jednak o wiele berdziej grzeczne
i uzywa sie go w wyjatkowych okolicznosciach (np. gospodarz domu uzywa tego czasownika do swego goscia prze stole, zapraszajac go do jedzenia).

Grzecznosc II -o i -go

Jeszcze inaczej wyrazic mozna grzecznosc poprzez przedsylabe o-... (przy slowach japonskich) i go-... (przy
slowach chinskich).

Np. "tomodachi" znaczy "przyjaciel". o-tomodachi znaczyloby wiec cos w rodzaju "moj serdeczny przyjaciel".

I przyklad chinskiego slowa SHUJIN "malzonek, maz (wlasny)" i go-SHUJIN "szanowny malzonek kogos innego"
(nie mozna tak zrobic ze slowem "zona", "wlasna malzonka" znaczy KANAI, doslownie "dom wewnatrz", "cudza zona" mowi sie OKUSAN, doslownie "wewnatrz + szacunek, respekt").

Przedsylabe"o-..." dodaje sie do niektorych wyrazow nie ze wzgledu na wyrazenie szacunku, tylko dlatego,
ze stanowi ona zwyczajna czesc danego wyrazu, np: "o-kane" (pieniadze), "o-hashi" (paleczki - do jedzenia),
"o-cha" (zielona herbata) etc. Kobiety uzywaja "o-..." czesciej niz mezczyzni.

Jezyk japonski kobiet i mezczyzn

Jezyk japonski posiada wiele slow, zwrotow typowych tylko dla kobiet lub tylko dla mezczyzn. Mozna sie wiec latwo osmieszyc nieswiadomie cos mowiac :)

Typowe cechy mowy kobiet:

• Czestsze uzywanie zwrotow grzecznosciowych.
• "wa", "wa yo" oder "wa ne" jako partykula na koncach zdan (tego powinien mezczyzna unikac, chociaz samo "yo" jest w porzadku).
• Partykula "no" po czasownikach w PL3.
• "na no" zamiast "nan da" - "jest" (PL2)."
• Przedluzenia samoglosek, np: "haaaaaaai",  "jaaaaaaa".
• "kashira" - cos w rodzaju "pytam sie siebie", "ara (maa)" - "oh!", "atashi, atai" - "ja" to typowe slowa kobiece.

Typowe cechy mowy mezczyzn:

• Partykula na koncu zdania: "zo" jako akcent, polozenie nacisku.
• Czestsze uzywanie PL2 nie PL3.
• Rzadsze uzywanie "o-..."
• Uzywanie "boku" lub (przez starszych mezczyzn) "washi" jako "ja".

Sufiksy

Tak jak w naszym jezyku funkcjonuja wyrazy "pan", "pani" itd, tak Japonczycy maja slowa, ktorymi ozdabiaja imiona wlasne. No, w kazdym razie przyczepia sie je na koncach imion. Nazywaja sie "sufiksy",  a sufiks standardowy to ...-san, ktory odpowiada mniej wiecej naszemu "pan", "pani" ( co ciekawe nie interesuje Japonczyka czy osoba, do ktorej sie zwraca jest kobieta czy mezczyzna ). Male dzieci okresla sie sufiksem ...-chan. Kiedy dwoje ludzi dorasta razem, przechodzi sufiks -chan do doroslego zycia. Mlodzi mezczyzni ( kobiety rzadko ) nazywane sa ...-kun. Bardzo grzeczna i wyrazajaca szacunek koncowka jest ...-sama. Nauczyciele, profesorowie i specjalisci nazywani sa ...-sensei. Czy sufiks dodamy po imieniu czy tez po nazwisku zalezy od stopnia poufalosci ( oprocz "-chan" - ten sufiks dodaje sie zawsze przed imieniem ).

Poza wyzej wymienionymi istnieje caly szereg sufiksow, pochodzacych w wiekszosci z zakresu slownictwa militarnego.

Niektore z tych sylab przyczepia sie nie tylko do imion. Moga one pelnic samodzielna funkcje w zdaniu w celu wyrazenia grzecznosci, np: po jedzeniu mowi sie "gochisou sama (deshita)". Jest to mniej wiecej nieprzetlumaczalne, ale mozna przyjac jako "dziekuje za jedzenie" lub cos w tym rodzaju. "San" znaczy nie tylko "pan", "pani", ale znalezc je tez mozemy w pewnych stalych powiedzeniach. Poza tym funkcjonuje jako sufiks grzecznosciowy, np.: KU ROU znaczy "staranie, wyczerpanie", "go KU ROU-san" - "dziekuje bardzo za panskie starania".

Czlonkowie rodziny

Proste zdanie typu "mam siostre" nie da sie od razu przetlumaczyc na japonski. Trzeba powiedziec, ze ma sie albo starsza ( "o-nee-san", "ane" w zaleznosci od grzecznosci ) albo mlodsza ( "imouto" ) siostre. Ten bez znaczenia
dla Europejczykow schemat odnosi sie do wszystkich czlonkow rodziny.

Oto lista najwazniejszych czlonkow rodziny. Poniewaz, tak jak obcym, starszemu rodzenstwu nalezy okazac szacunek, najczesciej dodajemy sufiks -san. Poza tym czesto istnieje wiele watiantow, uzywanych - jak zwykle - w zaleznosci od naszego do danej osoby stosunku.

Uwaga na wymowe dziadek-wujek i babcia-ciotka!!

A to jeszcze kilka wyrazen, ktore moga sie przydac fanom fantasy-anime :)

Deklinacja / partykuly

Deklinacja w japonskim istnieje dzieki partykulom. Na szczescie jest ich niewiele, a ich zastosowanie jest zazwyczaj bardzo jasne i nie trzeba sie zbyt wiele uczyc na pamiec.

Roznica pomiedzy "he" i "ni" - partykulami kierunku i miejsca jest dosc subtelna. "Ni" uzywane jest nie tylko dla okreslenia kierunkow. Tak wiec, jezeli w zdaniu wczesniej uzyto juz "ni", wtedy Japonczycy zastosuja "he".
"Ni" uzywa sie, majac na mysli jakies konkretne miejsce i jesli np. chce sie tam cos zrobic.

Istnieja tez partykuly, ktorych uzycia nie da sie latwo zilustrowac ( dalsze zastosowania "ni", "ga", etc.. ). 
Sa one w wielu przypadkach przyporzadkowane konkretnym czasownikom.

Poza tym mamy partykuly o specjalnym znaczeniu, ktorych mozna uzyc zamiast tych z tabelki wyzej.

Prosze i dziekuje

Jakkolwiek dziwnie to zabrzmi: jezyk japonski nie posiada slowa "prosze" w takiej formie, jaka znamy z polskiego. To co sie mowi, zalezy od sytuacji ( jak zwykle ). W restauracji lub sklepie, kiedy o cos prosimy, mowimy: "... wo kudasai".

Potocznie mozna uzywac "choudai", bardzo grzecznie -"... onegai shimasu".

Z dziekuje jest juz latwiej. Zwykle "dziekuje", funkcjonujace pomiedzy przyjaciolmi i rownymi sobie w hierarchii spoleczne to "arigatou". Kiedy zawdzieczamy cos komus postawionemu wyzej, mowimy "arigatou gozaimasu"
( mozna to oczywiscie stosowac w pierwszym przypadku, jesli chcemy byc grzeczni ). Jeszcze grzeczniejsze
i wyrazajace wdziecznosc jest "doumo arigatou gozaimasu".

Japonskie nazwy i imiona

Regula: wazniejsze ma pierwszenstwo.

• Nazwisko: nazwisko, imie
• Data: rok, miesiac, dzien, godzina, minuta
• Adres: kraj, prowincja, miasto, dzielnica, nazwisko, imie ( nazw ulic nie ma w Japonii )

Poza tym, tak jak u nas przy imionach zenskich wystepuje koncowka "-a", tak imiona kobiet japonskich czesto koncza sie na "-ko", co zapisane w Kanji znaczy "dziecko", np. Naoko, Kayoko, Reiko, Hiroko, Rumiko, Eriko.
Tak jest tez w przypadku imion A-Ko, B-Ko i C-Ko ( z anime "Project A-ko" ). Wyjatek stanowi Ryouko.
Jej "ko" zapisuje sie innym Kanji, a cale imie znaczy: "przywolywacz(ka) demonow".